Boekrecensies

Wat is trauma-sensitieve mindfulness?
Wat moet ik als mindfulnesstrainer weten om trauma te herkennen?
Welke trauma-sensitieve aanpassingen zijn nodig als ik in mijn trainingen rekening wil houden met trauma?

Als je hierop antwoorden wilt vinden, dan is het boek van David A. Treleaven een ‘must’.

Mindfulness – niet altijd heilzaam

We weten dat mindfulness ondersteunend is bij de verwerking van stress en depressie. Maar daarnaast kent mindfulness ook valkuilen en gevaren, met name bij mensen die met trauma te maken hebben. Aandacht geven aan het huidige moment kan namelijk bij traumatische stress tot herbeleving van de overweldigende en niet-verwerkte ervaring leiden. Het leidt tot disregulatie in plaats van dat het onze veerkracht en zelfregulatie versterkt. In het ergste geval kan het zelfs tot dissociatie leiden, die wij in de context van meditatie-beoefening volledig verkeerd kunnen interpreteren, namelijk als een meditatieve staat van rust en stilte.

Persoonlijke zoektocht

David Treleaven beschrijft in zijn boek enerzijds de aspecten van mindfulness die behulpzaam zijn bij de verwerking van trauma. Anderzijds weet hij ons helder en precies duidelijk te maken waar het fout kan gaan bij een gangbare mindfulness- training of in een meditatieretraite. Door het hele boek heen neemt David ons mee in verhalen van cliënten die hij begeleidt maar ook door te vertellen over zijn eigen persoonlijke zoektocht. De verhalen zijn vaak herkenbaar en nemen je mee in een gevoelde ervaring, zodat de theorie die daarop volgt niet droog en abstract blijft.

Fundamenten van trauma-sensitieve mindfulness

In het eerste deel van het boek schetst hij de fundamenten waarop trauma-sensitieve mindfulness berust. Wat ik bijzonder vind in zijn aanpak is, dat hij van begin af aan trauma niet beschrijft als iets uitzonderlijks maar als een alomtegenwoordig fenomeen, dat niet alleen individueel begrepen dient te worden maar ook systemisch: een trauma ontstaat nooit geïsoleerd, maar altijd binnen een sociale context.
Daarnaast schetst hij de geschiedenis van zowel trauma-onderwijs als mindfulness-onderwijs en behandelt hij de meest basale begrippen uit beide vakgebieden. Ook geeft hij uitleg over de werking van het brein bij trauma en bij mindfulness om vanuit de neurowetenschap te onderbouwen wanneer mindfulness helpend is en wanneer niet.

Vijf kernprincipes

In deel twee van zijn boek schetst David Treleaven vijf kernprincipes van trauma-sensitieve mindfulness. De vijf principes zijn:
– binnen het tolerantievenster blijven (naar veiligheid navigeren bij arousal)
– bij (overweldigende) stress stabiliteit voorrang geven
– veilig verbinding maken met het lichaam met respect en begrip voor niet-voelen
– interpersoonlijke relaties als bron van trauma-herstel
– aandacht en begrip hebben voor de sociale context

Elk principe wordt in een hoofdstuk uitgewerkt en gevolgd door uitgebreide tips en suggesties hoe je binnen mindfulness-onderwijs trauma-sensitieve aanpassingen zou kunnen maken.

Onontgonnen terrein

Bij David Treleaven merk ik een grote betrokkenheid en liefde voor de wereld van meditatie. Ik ervaar ook dat zijn eigen zoektocht als mens en hulpverlener hem inspireert om de valkuilen en gevaren bij het huidige meditatie-onderwijs onder de aandacht te brengen. Door zijn deskundigheid op het gebied van meditatie én trauma-heling weet hij mindfulness-trainers de weg te wijzen op dit nog haast onontgonnen terrein. David Treleaven leert ons begrip en vaardigheden te ontwikkelen die trauma-sensitieve aanpassingen binnen het mindfulness-onderwijs mogelijk maken.

Kritische noot

Wat ik jammer vind is, dat hij zijn vele trauma-sensitieve tips veelal verpakt in een verhaal. Ik had liever een uitgeschreven oefening gezien, waardoor je direct het verschil kunt zien tussen b.v. een trauma-sensitieve bodyscan en een gangbare bodyscan.
Een tweede kritische noot zou ik willen plaatsen bij de intakevragen. De vragen richten zich te veel op de stressbeleving bij trauma en vragen te weinig naar hulpbronnen. Bij deelnemers die met trauma te maken hebben zal dit tot gevoelens van onveiligheid en schaamte leiden wat onnodig belastend is, zeker bij begin van een training.

Een aanrader!

Maar al met al:

Het boek van David Treleaven is theoretisch goed onderbouwd en biedt daarnaast een waaier aan praktische tips voor de professional die trauma-geïnformeerd wil leren werken.

Een aanrader!

Recensent: Dorle Lommatzsch, Academie voor Open Bewustzijn
Tilburg, 8 januari 2022

Ook als blog te lezen onder deze link:

https://openbewustzijn.nl/boekrecensie-trauma-sensitieve-mindfulness-van-david-a-treleaven/

Met ‘Dit is de plaats’ wordt gerefereerd aan het zitten in meditatie en het zitten in stilte en aandacht, dit is de plaats waar wij ons zo verbinden met allen en alles... dit is de plaats, is waar dit boekje over gaat...

Het eerste hoofdstuk start met ‘het perfecte pad’, welk pad wordt er bedoeld met het perfecte pad, wat is de betekenis van het perfecte pad, op welke wijze kan dit pad ervaren en beoefent worden? Met het perfecte pad wordt het pad naar ontwaken bedoeld. Maar wat is ontwaken? Wat is verlichting en is dat wel iets wat je kan bereiken? De auteur deelt zijn kennis, ervaring en perspectief op dit thema.

Het tweede hoofdstuk, en tevens langste hoofdstuk, verhaalt over ‘Dit is de plaats’, de zin die meer dan 20 keer herhaalt wordt in de tekst waaruit de zin afkomstig is. Deze tekst behoort tot de tekst die uit de Avatamsaka Sutra komt. Deze hoort bij de groep teksten die de mahayanasutra’s worden genoemd en afkomstig zijn uit het Chinese Boeddhisme. Ze zijn geschreven aan het begin van onze tijdrekening, enkele eeuwen na de Boeddhistische Boeddha. Dit is de plaats van het grote mededogen voor alle levende wezens en met als doel de bevrijding en ontwaking van alles en allen...

In het derde hoofdstuk deelt de auteur zijn gedachten over de leerling, leraar dynamiek. Hierbij belicht hij zowel de oosterse als de westerse kijk op dit thema. Verder schetst de auteur een beeld van hoe hij een effectieve wisselwerking ziet tussen degene die leert en degene die iets onderwijst. Hierbij wordt duidelijk dat deze rollen steeds kunnen wisselen tussen mensen in verschillende contexten.

In het laatste hoofdstuk wordt het thema meditatie besproken, wat houdt meditatie in, welke meditatiepraktijken zijn er en wat heeft meditatie mensen te brengen?

Praktisch

Het boekje is in een handzaam A5 formaat. De inhoud bestaat uit een inleiding, 4 hoofdstukken en een slot. Elk hoofdstuk heeft meerdere subhoofdstukken. Het boekje heeft een prachtige omslagfoto, een Boeddha die uitkijkt over de bergen.

Tot slot

Een prachtig boekje dat het verdient om langzaam en in aandacht gelezen te worden en kan dienen voor (persoonlijke) inspiratie, groei, comtemplatie en reflectie voor de eigen meditatie en mindfulness ‘practice’. De schrijfstijl is open, mild, relativerend, filosofisch en integer. De inhoud is een mooie duiding van de oorspronkelijke tekst door de auteur, die een vertaling kan bieden voor het westerse bestaan, waarin door vele gezocht wordt naar (persoonlijke) zingeving en geestelijke (en spirituele) voeding. Een zinvol en waardevol boek.

_____________________________________________________________________________________

Auteur

Edel Maex is psychiater. Tot 1 juli 2021 was hij als psychiater verbonden aan het ZNA Sint Elisabeth Ziekenhuis in Antwerpen. Tevens was hij hoofd van de Stresskliniek in het ZNA, dit werd door hemzelf opgericht binnen ZNA. Hij pionierde in Vlaanderen door de mindfulness techniek een vaste plaats te geven binnnen de ziekenhuiscontext. Edel Maex blijft ook na zijn pensioen als supervisor verbonden en intensief betrokken bij de Stresskliniek.

Edel Maex beoefent Zen en is een van de grondleggers van Mindfulness in de Lage Landen. Hij leidt al vele jaren een zengroep in Antwerpen, Belgie.

_____________________________________________________________________________________

Recensie geschreven door:

Yoonhee Weertman is een Mindfulness trainer met een eigen praktijk voor MBSR/MBCT, ACT, meditatie en Hatha Yoga in Noord-Holland. www.mindfulness4life.nl

Auteur: Irma Smegen

Het boek ‘Spelen in stilte’ van Irma Smegen is een rijk en handzaam boek voor iedereen die met kinderen werkt en daarbij mindfulness wil toepassen, zelfs als je weinig of geen ervaring hebt met mindfulness.

De schrijfster begint met een uitleg over wat mindfulness is, inclusief oorsprong en geschiedenis. Vervolgens wordt beschreven wat je met mindfulness kunt leren. Kinderen krijgen heel wat prikkels te verwerken, hebben vaak last van spanningen en met mindfulness kunnen ze vaardigheden ontwikkelen om zich te ontspannen, zich te concentreren en zo in balans te blijven. Er wordt aandacht besteed aan wetenschappelijk onderzoek naar mindfulness in relatie tot schoolsucces en er wordt duidelijke uitgelegd hoe je de mindfulness oefeningen kunt begeleiden.

De oefeningen worden vervolgens verdeeld in negen ‘aandachtsgebieden’: ademen, bewegen, vriendelijke aandacht, vriendelijke wensen, bewust van lichaam/ gevoelens /emoties, observeren, maken, eten/drinken, luisteren. Tot slot is er een hoofdstuk over inspiratie voor mindfulness in je dagelijkse leven.

Het motto van Irma is : “Onderwijs kan voor élk kind een feest zijn”.

Haar boek Spelen in stilte’ is dan ook een ‘feestje’ en reikt leerkrachten en iedereen die met kinderen werkt een bron van inspiratie aan om mindfulness spelenderwijs en op een eenvoudige manier te introduceren en toe te passen.

Hoewel het boek oorspronkelijk is bedoel voor gebruik in de klas, zijn de 52 uitgewerkte oefeningen ook heel bruikbaar thuis, in het dagelijkse gezinsleven of in een andere omgeving waar kinderen bij elkaar komen.

Met een link naar de bijbehorende website vind je aanvullende informatie en rustgevende muziek. Dit is zeker een meerwaarde!

De droom van de schrijfster is het om onderwijs en scholing te verwezenlijken in landen die zelf weinig financiële middelen hebben. Daarom gaat van elk boek 10% van de winst naar de stichting ‘HeART4Education’. Het boek is ook in het Engels verkrijgbaar.

Irma Hesselmans

‘Zelfcompassie in training en therapie’ is een trainershandleiding waarin twee derde wordt gewijd aan acht bijeenkomsten van elk drie uur. De resterende honderd pagina’s zijn gevuld met extra oefeningen en er is aandacht voor therapie (Compassion Focused Therapy) en Mindful Based Compassionate Communication (MBCC). 

Dit maakt ‘Zelfcompassie in training en therapie’ een behoorlijk stevig werk met veel uitgeschreven oefeningen en daarbij voorzien van nuttige tips voor de trainer.

Het boek staat vol met geleide meditaties, waarbij verschillende vormen worden gebruikt om naar binnen te keren en zichzelf liefdevol toe te spreken. In andere meditaties worden moeilijke elementen uit het dagelijks leven opgeroepen en verwerkt. Dit alles vanuit een liefdevolle basishouding. 

David Dewulf maakt zijn gedachtegoed inzichtelijk in verschillende schema’s en matrices, zodat de verbanden zichtbaar worden. Ook zijn er uitstapjes naar de neurowetenschap en wordt het inmiddels bekende gevaar-, jaag- en zorgsysteem behandeld.

Volgens mij is het een mooi compleet werk om een goede compassietraining te kunnen begeleiden. Om een compassietraining te kunnen geven dien je natuurlijk zelf ervaring te hebben, om vandaar uit in het trainerschap te staan. De belichaming bij een compassietraining is volgens mij even belangrijk als bij een mindfulnesstraining. Als je een compassietraining wilt geven is dit mijns inziens een boek, zeg maar boekwerk, om er zeker naast te hebben. 

Voor mij ligt het boek Mindful met je baby van Eva Potharst. Een boek voor moeders en vaders met een baby of dreumes in de leeftijd van 0 tot 1,5 jaar. Op de omslag van het boek staat een moeder met een baby in een draagdoek, daaromheen witte wolkjes, uitgeknipt uit papier en aan een draadje. De moeder zit ook op een wolk. Enerzijds roept dit een idee van het zitten op een roze wolk op, anderzijds denk ik aan de vele gedachtenwolkjes die op kunnen komen bij de verandering naar ouderschap. Leuk detail: de moeder op de foto is de auteur zelf. Het gaat hier om een lees, luister en –oefenboek. Een handleiding en werkboek in een. 

Het eerste wat me opvalt, is de wetenschappelijke onderbouwing van dit trainingsboek. De schrijfster Eva Potharst werkt als kinder- en jeugdpsycholoog, gezondheidszorg-psycholoog, Infant Mental Health Specialist en Mindful Ouderschap-trainer bij UvA minds. De training is grotendeels gebaseerd op de training Mindful ouderschap van Susan Bögels en Kathleen Restifo. De formele meditaties die in dit boek gebruikt worden zijn afkomstig uit de MBSR training van Jon Kabat-Zinn.

In het boek staan 8 trainingsweken omschreven, met elke week een ander thema. Naast uitleg en omschrijving van de oefeningen zijn deze online te beluisteren (te downloaden via een link). Na elke oefening worden een aantal vragen gesteld die doen denken aan de inquiry uit de groepstraining. Er zijn veel persoonlijke voorbeelden opgenomen van mensen die de ‘Mindful met je baby’ training in een groep gevolgd hebben. In ieder hoofdstuk vind je werkbladen om de ervaringen met het thuis oefenen uit te schrijven. Daarna volgt een deel met achtergrondinformatie over de ontwikkeling en behoeftes van je baby; je eigen ontwikkeling als ouder en in relatie tot je partner; en verdere uitleg en verdiepende tekst over mindfulness. 

Juist ook die extra informatie over het ouderschap en de ontwikkeling van je kindje vind ik zeer waardevol. Er wordt ingegaan op thema’s die spelen bij het vader/moeder worden, zoals bijvoorbeeld; het lezen van de signalen die je baby afgeeft; huilen en troosten; wat je kunt doen om de veiligheid en autonomie van je baby te ondersteunen en het omgaan met grenzen. Het gaat ook in op hoe je weer in contact komt met jezelf; het hanteren van stress en omgaan met onvoorspelbaarheid; en hoe je in deze periode het beste voor jezelf zorgt

Ondanks dat de wolkjes op de cover misschien anders doen vermoeden vind ik dit een zeer ‘down to earth’ boek. In de inleiding staat bijvoorbeeld: “Het kan gebeuren dat je sterke emoties ervaart. Je leert in de training omgaan met moeilijke emoties; in die zin is het ‘goed’ om toe te laten wat er gebeurt. Maar het is ook goed om in de gaten te houden wat jij aankunt. Als je merkt dat je overspoeld wordt door je gevoelens, zorg dan dat je iets doet waardoor je weer tot rust kunt komen.” Verderop wordt gezegd je eigen gevoel serieus te nemen en hulp te zoeken wanneer je dit nodig acht. 

Een mooie luisteroefening is de koan ‘Wat is het geluid van een hand die klapt?’; ‘Wat is het geluid van een baby die huilt?’; ‘Wat is het geluid van jouw baby die huilt?’ Een hand die klapt, is niet meer of minder dan een hand die klapt; een baby die huilt, is een baby die huilt. Maar als het jouw baby is die huilt, kan dit opeens een heel scala aan emoties en gedachten met zich mee brengen. Dit besef kan je helpen uit de denk-voelen maalstroom te blijven door eerst een ademruimte te nemen en dan pas te handelen. Sommige luisteroefeningen zijn speciaal bedoeld om in het bijzijn van je baby te doen, dan wordt er aangeraden om de begeleide meditatie over de boxen te beluisteren en geen koptelefoon op te zetten. Bijv. de oefeningen om echt naar je baby te kijken en daarbij ook op te merken wat er in jou gebeurt.

Ik ben nu moeder van 2 volwassen kinderen waarvan de jongste een huilbaby was. Ik beoefende toen nog geen mindfulness, maar kan mij de golven aan gedachten en emoties - die het regelmatig ontroostbaar zijn van mijn dochter bij mij opriepen - nog goed herinneren. Ik denk dat ik toen zeker gebaat zou zijn geweest bij een boek als Mindful met je baby. Uniek ook omdat het niet alleen omschrijft wat je kunt opmerken bij je baby, maar juist ook in gaat op wat dit met jou kan doen. En hoe je er vanuit meer rust, ruimte en compassie voor jezelf en je baby mee om kan gaan. Een must voor elke zwangere vrouw (en man)! 

Recensie geschreven door:

Carien Olbers – MindfulKidstrainer & Psychosociaal Therapeut 

Ademtij, mindfulness training en persoonlijke begeleiding

www.ademtij.nl

Ik geloof sterk in de afzonderlijke kracht van mindfulness, yoga en actief bewegen om beter met stress om te gaan en ik was benieuwd op welke manier deze 3 aspecten in de anti-stress-training Mindful2Work zijn samengevoegd. Om hiervan een goed beeld te krijgen heb ik de handleiding voor trainers en het werkboek voor cursisten gelezen. 

Ik vond beide boeken erg prettig en toegankelijk geschreven. Er wordt goed uitgelegd wat stress is, wat het met je lichaam doet en waarom de combinatie van mindfulness, actief bewegen en yoga daarbij zo’n goede remedie is. De nadruk in de gehele training ligt op mindfulness. Het is dan bijvoorbeeld ook de bedoeling dat je het actieve bewegen en de yoga-oefeningen met mindfulle aandacht uitvoert. Alle gedachten en ongemakken die daarbij eventueel voorbijkomen worden daarna met de cursisten besproken in een inquiry. 

Deze anti-stress-training heeft minder sessies dan een reguliere mindfulness training; zes sessies met een terugkomdag, in plaats van acht sessies. Alle mindfulness-oefeningen komen wel aan bod, maar niet alle educatie onderdelen van een reguliere mindfulness training. Hier zijn echter goede keuzes uit gemaakt, waardoor het een mooi en vlot geheel is. In duidelijke hapklare brokken aangeboden en laagdrempelig voor mensen die nog nooit iets met mindfulness, meditatie of yoga hebben gedaan. 

In de handleiding word je als trainer bijna aan de hand door alle training-sessies heen meegenomen. Met in detail beschreven hoe elke sessie verloopt, wat je aanbiedt als trainer en wat je de cursisten meegeeft als opdrachten. Mocht je ergens twijfels over hebben, dan speelt de handleiding daar goed op in. 

Het eerste hoofdstuk is geheel gewijd aan de achtergrond van mindfulness, yoga en beweging afgewisseld met veel onderzoeksresultaten. De training Mindful2Work is bij UvA Minds en UvA Minds You ontwikkeld in samenwerking met de Universiteit van Amsterdam waar wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van de training plaatsvindt. Uit dit onderzoek komen veelbelovende resultaten naar voren: significante en substantiële verbeteringen in het mentaal en fysiek werkvermogen, afname van stress, angst en depressie en een grote vermindering in risico op lange termijn uitval van werk. Effecten die direct na de Mindful2Work-training, maar ook een half jaar later nog zichtbaar zijn. 

Het handboek biedt hierbij een solide basis. Er wordt geadviseerd om eerst de trainersopleiding te volgen voordat je deze training gaat geven. Maar ik denk dat als je een echt ervaren mindfulness trainer bent en ervaring hebt met yoga, dat je met deze handleiding onder je arm zo prima aan de slag kunt. 

Het werkboek voor cursisten is zo overzichtelijk en duidelijk, dat je hier als leek al veel uit kunt halen, zonder dat je hiervoor de training hebt gevolgd. Voor iemand die veel stress ervaart is dit zeker een prettig boek, dat je stap voor stap kunt doorlopen, in je eigen tempo. De oefeningen worden duidelijk uitgelegd, achterin vind je allemaal foto’s met hoe je de oefeningen moet doen en je krijgt een inlogcode naar alle audio-oefeningen. Als je nog nooit met mindfulness of yoga in aanraking bent geweest, raad ik je zeker aan om een dergelijke training te volgen. En dan is dit werkboek een mooi naslagwerk.  

Beide boeken worden naast de informatieve gedeeltes afgewisseld met veel voorbeelden uit echte sessies, dialogen tussen trainers en cursisten, vragen, ervaringen en quotes van oud-cursisten. Deze afwisseling zorgt ervoor dat de boeken nog prettiger leesbaar zijn. En dat je als lezer nog beter doorkrijgt waar het nu eigenlijk over gaat en welk effecten deze training allemaal kan opleveren. Er zit ook veel herkenning in qua waar veel mensen last van hebben en de citaten geven dan bijvoorbeeld duidelijk aan hoe deze training mensen daarbij helpt. Natuurlijk staat dit ook met cijfers en onderzoeken vermeld. Maar de verhalen van echte mensen beklijven voor mij beter en zorgen ervoor dat de boodschap beter aankomt. 

Tussen alle mindfulness boeken die er inmiddels zijn is dit een verfrissende aanvulling.  

De eerste publicaties over de Mindful2Work-training zijn te vinden op https://www.mindful2work.nl/wetenschappelijk-onderzoek/

Recensie geschreven door:

Nicole Unterlander, Coach, orthomoleculair voedingsadviseur en mindfulnesstrainer www.puurwelzijn.nl